پروکسی چیه و به چه دردی می‌خوره؟ فرقش با VPN چیه؟تا حالا شده یه سایتی رو بخوای باز کنی و با خودت بگی: «ای بابا، باز فیلتره!»
یا شاید توی یه شرکت کار می‌کنی و وقتی خواستی بری یوتیوب، با صفحه “Access Denied” روبه‌رو شدی؟
احتمال زیاد اون پشت یه چیزی داره رفت‌وآمدت به اینترنت رو کنترل می‌کنه — اون چیز اسمش پروکسیه.
پروکسی در برابر VPN،پروکسی چیه؟
ولی پروکسی فقط واسه محدود کردن نیست!
خیلیا ازش استفاده می‌کنن برای دور زدن فیلتر، مخفی کردن آی‌پی، یا حتی کش‌کردن محتوا برای سرعت بیشتر.
در واقع، پروکسی مثل یه واسطه‌ست بین تو و اینترنت. مثل یه نفر که می‌ره جلوی صف، کارتتو می‌ده به مسئول باجه و کارتو انجام می‌ده — بدون اینکه مسئول بدونه تویی پشت ماجرا.
اما واقعاً پروکسی چیه؟
چه فرقی با VPN داره؟
امنیتش چقدره؟
اصلاً به درد کار من می‌خوره یا نه؟
اگه تو هم از اونایی هستی که بین VPN و پروکسی گیر کردی یا می‌خوای بدونی کِی کدومش بهتره، این مقاله دقیقاً برای توئه.
تا تهش با ما باش، قراره همه چیزو خیلی ساده و روون برات باز کنیم.
پروکسی دقیقاً چیه و چطور کار می‌کنه؟
فرض کن می‌خوای یه نامه بفرستی، ولی نمی‌خوای گیرنده بفهمه از طرف توئه. به‌جاش، نامه رو می‌دی به یه دوستت تا از طرف خودش بفرسته. اون دوستت همون پروکسیه! یعنی یه واسطه که کار رو برات انجام می‌ده بدون اینکه هویت واقعی‌تو لو بده.
تعریف ساده‌ی پروکسی
پروکسی (Proxy) در واقع یه سرور واسطه‌ست که بین کاربر و اینترنت قرار می‌گیره. وقتی شما به یه سایت درخواست می‌فرستی، اون درخواست به‌جای اینکه مستقیم از طرف شما بره، اول می‌ره به سرور پروکسی. پروکسی اون درخواست رو به سایت می‌فرسته، جوابش رو می‌گیره و بعد برمی‌گردونه به شما.
یعنی: شما → پروکسی → اینترنت → پروکسی → شما
چه اتفاقی می‌افته وقتی از پروکسی استفاده می‌کنی؟
IP واقعی شما مخفی می‌مونه: سایت مقصد فقط IP پروکسی رو می‌بینه، نه IP خودتون.
پروکسی میتونه بعضی درخواست‌ها رو تغییر بده: مثلاً سایت‌هایی رو فیلتر کنه یا فایل‌هایی رو کش کنه (برای افزایش سرعت).
گاهی اطلاعات رمزنگاری نمی‌شن: برخلاف VPN، بعضی پروکسی‌ها داده‌ها رو رمزنگاری نمی‌کنن. یعنی امنیتشون کمتره، ولی سبک‌تر و سریع‌ترن.
یه مثال ساده‌تر:
فرض کن توی مدرسه هستی و نمی‌خوای خودت مستقیم با معلم حرف بزنی. پس یه یادداشت می‌نویسی و به دوستت می‌دی تا به معلم برسونه. اون دوستت هم دقیقاً همون کاری رو می‌کنه که پروکسی انجام می‌ده — با این تفاوت که شاید دوستت محتویات یادداشت رو هم ببینه، چون رمزگذاری نشده
پس پروکسی، در اصل یه واسطه‌ست. به کاربر این امکان رو می‌ده که هویت واقعیش (IP) رو پنهون کنه، به سایت‌هایی که براش مسدودن دسترسی پیدا کنه، یا بعضی از ترافیکش رو سریع‌تر و فیلترشده دریافت کنه.
ولی هنوز یه سؤال مهم هست:
فرقش با VPN چیه؟ کدوم بهتره؟
پروکسی در برابر VPN — واقعاً چه فرقی دارن؟
از بیرون، هم پروکسی و هم VPN انگار یه کار رو می‌کنن: تغییر IP و پنهون کردن هویت آنلاین.
ولی وقتی دقیق‌تر نگاه می‌کنی، تفاوت‌های مهم و تأثیرگذاری بین این دوتا وجود داره — به‌خصوص از نظر امنیت، حریم خصوصی و نوع استفاده.
امنیت و رمزنگاری: VPN برنده مطلقه
یکی از مهم‌ترین تفاوت‌ها اینه که VPN کل ترافیک اینترنتت رو رمزنگاری می‌کنه.
یعنی هر چی از گوشی یا لپ‌تاپت می‌ره بیرون، توی یه تونل امن حرکت می‌کنه. حتی اگه هکری وسط راه شنود کنه، فقط با یه مشت کد رمز شده طرفه.
اما پروکسی‌ها معمولاً این رمزنگاری رو ندارن.
یعنی اطلاعاتت ممکنه به صورت ساده (Plain text) از پروکسی رد بشن — مخصوصاً اگه از پروکسی HTTP استفاده کنی.
در نتیجه، اگر امنیت واقعاً برات مهمه (مثلاً کار با اطلاعات حساس، حساب‌های بانکی، رمزارز)، پروکسی انتخاب مطمئنی نیست.
محدوده پوشش: VPN همه‌جارو می‌پوشونه، پروکسی نه
وقتی VPN رو روشن می‌کنی، تمام ترافیک دستگاهت از اون عبور می‌کنه. فرقی نمی‌کنه تلگرام باشه، یوتیوب، گوگل کروم، یا حتی یه بازی آنلاین.
اما پروکسی فقط برای برنامه‌ای کار می‌کنه که توش تنظیمش کردی.
مثلاً اگه پروکسی رو فقط توی مرورگر کروم فعال کنی، فقط همون مرورگر ازش استفاده می‌کنه، نه تلگرام یا واتساپ.
سرعت و مصرف منابع: پروکسی سبک‌تره
پروکسی‌ها چون رمزنگاری ندارن، سبک‌ترن و معمولاً سریع‌تر کار می‌کنن (البته در شرایط مساوی).
برای کارای سبک و سریع مثل باز کردن یه سایت فیلترشده یا تغییر IP در یه مرورگر خاص، پروکسی خیلی سریعه و حتی میتونه از VPN جلو بزنه.
ولی باید بدونی این سرعت به قیمت کاهش امنیت به دست میاد.
ناشناس بودن واقعی: VPN یه سر و گردن بالاتره
VPNهای معتبر علاوه بر مخفی کردن IP، از سیاست‌های No-Logs (عدم ذخیره اطلاعات کاربر) استفاده می‌کنن.
یعنی حتی خودشون هم نمی‌دونن کاربر داره چی کار می‌کنه.
درحالی‌که خیلی از پروکسی‌ها (مخصوصاً رایگان‌ها) ممکنه اطلاعاتت رو ذخیره کنن، تحلیل کنن یا حتی بفروشن!
پس اگر ناشناس بودن برات یه اولویته، باز هم VPN گزینه مطمئن‌تریه.
نصب و استفاده: پروکسی ساده‌تره
برای استفاده از پروکسی معمولاً کافیه یه IP و پورت رو وارد تنظیمات مرورگر یا اپلیکیشن خاصی کنی.
اما VPNها نیاز به نصب اپلیکیشن، ورود به حساب کاربری، گاهی تنظیمات خاص و حتی پرداخت دارن.
برای همین، خیلیا وقتی عجله دارن یا دنبال راه موقتی هستن، پروکسی رو انتخاب می‌کنن.
| موضوع | VPN | پروکسی |
|---|---|---|
| رمزنگاری | بله (امن) | معمولاً نه |
| پوشش‌دهی | کل دستگاه | فقط اپ خاص |
| ناشناس بودن | بالا | متوسط تا پایین |
| سرعت | متوسط | بالا (بدون رمزنگاری) |
| نصب و استفاده | پیچیده‌تر | ساده‌تر |
| مناسب برای کارهای حساس | ✅ | ❌ |
| مناسب برای کار سریع و ساده | ❌ | ✅ |
در یک جمله:
اگه امنیت و حریم خصوصی برات مهمه، VPN رو انتخاب کن. ولی اگه فقط می‌خوای یه سایت رو سریع باز کنی و نمی‌خوای زیاد دردسر بکشی، پروکسی کفایت می‌کنه.
انواع پروکسی و کاربرد هر کدوم
HTTP Proxy – مخصوص ترافیک وب
این نوع پروکسی فقط برای پروتکل HTTP کار می‌کنه (یعنی فقط سایت‌هایی که با http:// یا https:// شروع می‌شن).
وقتی توی مرورگر یه سایت باز می‌کنی، درخواستت از طریق HTTP Proxy عبور می‌کنه و IP تو مخفی می‌شه.
مزایا:
ساده و سریع
مناسب برای باز کردن سایت‌های فیلترشده
محدودیت:
فقط برای مرورگرها یا اپ‌هایی که از HTTP استفاده می‌کنن
بعضی مدل‌ها رمزنگاری ندارن (در نتیجه ناامن برای داده‌های حساس)
SOCKS Proxy (مثلاً SOCKS5) – انعطاف‌پذیر و پرکاربرد
SOCKS یه نوع پیشرفته‌تر از پروکسیه که میتونه با انواع مختلف ترافیک کار کنه، نه فقط HTTP.
میتونه از برنامه‌هایی مثل تلگرام، بیت‌تورنت، بازی‌ها و حتی ایمیل پشتیبانی کنه.
مزایا:
پوشش وسیع‌تر از HTTP Proxy
مناسب برای اپلیکیشن‌هایی که از پروتکل‌های خاص استفاده می‌کنن
SOCKS5 از نظر سرعت و دقت عالیه، مخصوصاً برای کشورهایی با محدودیت شدید
محدودیت:
معمولاً رمزنگاری نداره، مگه اینکه با VPN ترکیب بشه
باید دستی توی اپ یا سیستم عامل تنظیم بشه (برای مبتدی‌ها شاید سخت باشه)
Transparent Proxy (پروکسی شفاف)
وقتی نمی‌دونی داری از پروکسی استفاده می‌کنی!
این نوع پروکسی معمولاً توسط شرکت‌ها، مدرسه‌ها یا ISPها (شرکت‌های ارائه‌دهنده اینترنت) استفاده می‌شه.
اسمش “شفاف”ه چون بدون اطلاع یا دخالت کاربر، درخواست‌ها رو تغییر می‌ده یا هدایت می‌کنه.
کاربرد:
فیلتر کردن سایت‌ها
ثبت گزارش‌های مرور اینترنت
کش کردن محتوای تکراری برای سرعت بیشتر
برای کاربر عادی اصلاً مناسب نیست
چون معمولاً به قصد محدود کردن و کنترل استفاده می‌شه، نه آزادسازی.
Reverse Proxy – سرور محافظ جلوی سرور اصلی
برخلاف بقیه پروکسی‌ها که از سمت کاربر اجرا می‌شن، Reverse Proxy از سمت سرور اجرا می‌شه. یعنی وقتی یه سایت شلوغ می‌خواد فشار ترافیک رو کم کنه یا جلوی حمله هکرها رو بگیره، میاد از این نوع پروکسی استفاده می‌کنه.
کاربرد:
توی معماری سایت‌ها و زیرساخت‌ها
افزایش امنیت و سرعت پاسخگویی سرورها
مدیریت بار (Load Balancing)
برای کاربران عادی کاربرد خاصی نداره، بیشتر سمت مدیران شبکه و سایت‌های بزرگه.
پس کدوم نوع پروکسی به درد من می‌خوره؟
| نیاز | نوع پروکسی پیشنهادی |
|---|---|
| فقط باز کردن سایت فیلتر | HTTP Proxy |
| استفاده در تلگرام یا برنامه‌های خاص | SOCKS5 Proxy |
| استفاده پنهانی توسط مدرسه یا شرکت | Transparent Proxy (غیرقابل کنترل توسط کاربر) |
| مدیریت سرورهای بزرگ | Reverse Proxy |
